ویتامین C در تغذیه آبزیان

ویتامین c یا همان آسکوربیک اسید، یک ماده کریستاله، سفید رنگ و بدون بو می باشد که از جمله ویتامین های محلول در آب بوده و پایداری آن در محیط اسیدی بیشتر از محیط قلیایی می باشد. یکی از عوامل تخریب کننده این ماده ارزشمند درجه حرارت می باشد و در دماهای بالا سریعا خواص خود را از دست می دهد. این ماده قابلیت ضعیفی برای ذخیره شدن در بدن دارد و به همین دلیل باید بصورت روزانه از طریق جیره غذایی مصرف شده تا نیاز بدن تامین گردد. البته تحقیقات نشان داده اند که شکل سولفاته ویتامین C یعنی L-ascorbate-2-sulfate مقاومت بیشتری در برابر حرارت داشته و امکان ذخیره شدن در بافت های ماهی قزل آلا را دارد. این فرم از ویتامین C در سیست آرتمیا به وفور یافت می شود.

ویتامین C به عنوان یکی از ریز مغذی های ضروری برای آبزیان بشمار می رود. بیشتر حیوانات خشکی زی قادر به ساخت این ماده هستند ولی عمده گونه های آبزی بدلیل فقدان آنزیم گلونولاکتون (L-gulonolactone) قادر به ساخت این ماده در بدن خود نیستند و لذا نیاز خود را از طریق مواد غذایی مصرفی بدست می آورند. البته در رابطه با ماهیان گرمابی برخی مطالعات نشان داده اند که ماهیان کپور معمولی بالغ قادر به ساخت ویتامین C در مقدار ناچیز هستند اما همچنان این ماده با دوز مشخص در جیره این ماهی باید استفاده شود.

نقش های بیولوژیک ویتامین C در آبزیان

حضور این ویتامین برای ساخت کلاژن که یک ماده پیش ساز برای بافت های پیوندی مثل پوست، رباط، تاندون و … ، ضروریست. همچنین حضور ویتامین C در بدن نقش بسزایی در میزان جذب آهن در ماهیان دارد. همچنین این ماده به عنوان آنتی اکسیدان قوی در بدن عمل کرده و  از استرس های اکسیداتیو که یکی از دلایل عمده بروز بیماری در آبزیان است جلوگیری می کند.

برخی فواید ویتامین C:

• به عنوان آنتی اکسیدان عمل کرده و اثرات رادیکال های آزاد را که زمینه ساز بیماری های خطرناک هستند را خنثی می کند.
• عملکرد موثر در جذب آهن و به تبع آن نقش غیر مستقیم در سلامت تنفسی جاندار.
• کمک به پایداری ساختار کلاژن در بدن .
• این ماده به افزایش کلسترول مفید بدن کمک کرده و میزان کلسترول مضر را کاهش می دهد.
• کمک به بازیابی سلول های آسیب دیده و ساخت دوباره آن ها
• تقویت عضلات قلب و افزایش راندمان آن

سطوح مصرف ویتامین C در جیره غذایی آبزیان

همانطور که گفته شد آبزیان نیاز خود به این ماده حیاتی را از طریق جیره غذایی تامین می کنند و لذا تولید کنندگان غذای فرموله شده از مکمل های ویتامین C در ساخت جیره های غذایی استفاده می کنند. اما بدلیل آنچه که گفته شد این ماده بسیار در برابر اکسیداسیون در مجاورت هوای آزاد و نیز دماهای بالا حساس است و در فرایند ساخت غذا خصوصا به روش اکسترود بدلیل دمای بالای فرایند، درصد عمده ای از آن خاصیت خود را از دست داده و از دسترس خارج می شود. در نتیجه تولید کنندگان خوراک آبزیان مقدار بیش از نیاز گونه هدف آبزی در فرمولاسیون خود از ویتامین C استفاده می کنند با این هدف که تا حدودی کمبود ها جبران شوند. البته لازم به توضیح است که با توجه به پیشرفت تکنولوژی ساخت مواد انواع ویتامین C پوشش دار (Coated) و نیز انواع مقاوم به گرما (Stay C) تولید شده اند که تا حدودی این نقصان را برطرف کرده اند. با اینحال بیشتر کارشناسان حوضه آبزی پروری توصیه می کنند که پرورش دهندگان آبزیان مختلف حتما از مکمل های ویتامین C در زمان خوراک دهی استفاده کنند خصوصا در مراکز تکثیر و در دوره پیش پرواری که تا حد امکان از بروز بیماری ها و نیز اختلالات رشدی جلوگیری شود.

معمولا دوزهای پیشنهادی برای مصرف ویتامین C در گونه ماهی قزل آلا ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلی گرم در کیلوگرم جیره است. ولی برای درمان ماهیان آسیب دیده ناشی از کمبود این ماده و نیز افزایش مقاومت ماهیانی که در محیط آلوده قرار دارند دوز های پیشنهادی ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلی گرم در کیلوگرم جیره است. میزان مورد نیاز ویتامین C در برخی گونه های پرورشی بر حسب میلی گرم در کیلو گرم خوراک به شرح زیر می باشد:

• ماهی تیلاپیا: ۱۵۰ – ۲۵۰
• گربه ماهی : ۱۵۰-۲۵۰
• میگو: ۲۵۰ – ۵۰۰
• ماهی سالمون: ۱۵۰ – ۲۵۰
• قزل آلای رنگین کمان: ۱۵۰- ۲۵۰

علائم کمبود ویتامین C

از اولین نشانه های ظاهری کمبود ویتامین C در بدن ماهی می توان به رفتار شنای غیر عادی و کوتاه شدن سرپوش آبششی و ایجاد ناهنجاری در ستون فقرات اشاره کرد. در رابطه با تغییرات پاتولوژیک در نتیجه کمبود ویتامین C نیز می توان به اختلال در ساخت بافت های ساختمانی از قبیل کلاژن، استخوان و کارتیلاژ و نیز تحلیل ماهیچه ها و اندام های خونساز اشاره کرد.

علائم کمبود ویتامین C در ماهیان:

انحنا و خمودگی سرپوش آبششی و نیز ستون فقرات و همچنین خوردگی باله ها از شایع ترین علائم کمبود ویتامین C در ماهیان است.

این علائم در بچه ماهیان بیشتر نمود پیدا می کنند و ناهنجاری هایی در کمان های آبششی و تیغه های آبششی و نیز ساختار فک و دهان ایجاد می شود. از علائم دیگر

می توان به خونریزی باله ها و خونریزی داخلی امعا و احشاء و بی حالی مفرط در نتیجه کاهش سطح اکسیژن خون اشاره کرد. همچنین در زمان زرده سازی و تشکیل تخمک در ماهیان مولد قزل آلا و تیلاپیا، کاهش هماوری و نیز کاهش میزان زرده تخمک و کوچک شدن آن مشاهده شده است. بنابراین مصرف ویتامین C در مراکز تکثیر در دوره مولد سازی از اهمیت بالایی برخوردار است و در ارتقا بهره وری تولید و کیفیت تخم و لارو تاثیر بسزایی دارد.